Geografiazko 2. ebaluaketa, 3. DBH

8. Gaia, Definizioak:

Inflazioa: Produktuen prezioen igoera.

Espekulazioa: Ondasunen prezioa aldatu delako pertsona bat(zuk) etekina lortu badu(te) merkataritza- edo finantza-eragiketa

Zerga: Banakoek eta enpresek erakunde publiko bati egi behar dioten ordainketa

Biztanleria aktiboa: lan egitoko moduan eta adinead dagoena

Sistema komunista: Estatuak kontrolatzen ditu ekonomia jarduera guztiak.

9. Gaia, Ekonomia Globalizatua:

1. Globalizazioa:

• Nazioarteko merkataritza izugarri hazi da
• Ekoizpena aste modu batean antolatu da, enpresa multinazionalek. Herrialde askotan daude
• Nazioarteko finantza-fluxuak gero eta biziagoak dira, baina diru hori finantza- eragiketa espekulatzaileak egiteko erabiltzen da.
• Gero eta ugariagoak dira merkataritzari buruzko itunak

2. Munduko ekonomia-erakundeak:

• Munduko Bankua pobrezia murriztu nahi du. Maileguak ematen dizkie herrialde behartsuei.
• Nazioarteko Diru Funtsa. NDF
• Munduko Merkataritza Erakundea. MME
• G7: Japonia, Alemania, AEB, Erresuma Batua, Frantzia, Italia eta Kanada

3. Munduko ekonomia gune nagusiak:

AEB:

·         Enpresa asko liderrak dira munduan

·         Gizartea balioesten du enpresa-espiritua

·         Inbertsio handiak egiten dira ikerketetan

·         Oso langileria gaitua dute eskuragarri

·         Herrialde aberatsa natura baliabideetan

·         Ekonomia malgua eta berehala egokitzen da aldaketetara

·         Atzerriko inbertsio garrantzitsuak bereganatu

·         Per capita handienetakoa

EB:

Munduko lehen ekonopia-potentzia da, baina herrialde guztiak ez dira egoera berean

Japonia:

Asiako herrialderik aberatsena, baina natura baliabide gutxi ditu

4. Beste gune nagusi batzuk:

Errusia:

Munduko potentzia handiena zen, baina atzera egin zuen:

• Teknologia-atzerapena
• Lege garbirik eza
• Monopolio eta oligopolio asko

Petroleo eta gas naturalaren erreserba handiak

Brasil, Hegoafrikako Errepublika eta Australia

10. Gaia, Nekazaritza:

3. Faktoreak:

Faktore fisikoak:

• Klima
• Erliebea
• Lurzorua

Giza faktoreak:

• Biztanleria bolumena: gero jende gehiago dago eta lurren kopurua handitu behar da
• Nekazaritza teknikak: Teknika bakoitzak eragina du errendimenduan
• Ekoizpenaren helburua: Iraupeneko nekazaritza familiarentzat, merkatuko nekazaritza saltzen dute
• Nekazaritza-politikak: Nekazaritza-erreformarako legeak, plan hidrologikoak etab.

4. Paisaiak eratzen dituzten elementuak:

Lur-sailak:

Hesirik ez badute sail irekiak edo openfield, hesiak badute, sail itxiak edo bocage

Lur-sailen ustiapen-maila:

Nekazaritza Intentsiboa: lurra ahalik eta gehien aprobetxatzen da. Herrialde garatuetan, produktibitate handia, laborantza teknika modernoak; herrialde azpigaratuetan, produktibitate txikiagoa.

Nekazaritza Estentsiboa: zati bat lugorri (landatu gabe) uzten da. Herrialde garatuetan, produktibitate handia, laborantza teknika modernoak; herrialde azpigaratueta, produktibitate txikiagoa

Ureztatze-sistemak:

Lehorrekoa: euriko ura baino ez dute hartzen. Ureztatua: nekazariak ureztatzen ditu

Laboreak:

Polilaborantza: landare espezie asko. Monolaborantza: landare mota bat

5. Merkatuko nekazaritza:

Ahalik eta etekin gehiago lortu nahi dute:

• Ekoizpenaren espezializazioa: Labora bakar bat lantzen da
• Landako lanen mekanizazioa: Langile gutxiagorekin lan gehiago denbora gutxitan
• Laborantza teknika modernoen aplikazioa: Ongarriak, errendimendu handiko haziak, genetikoki aldatutako laboreak...

Haren eragina:

Prezioak jaisteko aukera, arinago merkaturatzeko aukera eta garraio bereziak erabiltzea

6. Saileko nekazaritza eta nekazaritza tradizionala

Sailetako nekazaritza: Herrialde tropikaletan.

• Merkatuko nekazaritza, esportatzeko
• Jabetza handietan egin, Europako eta AEB-ko multiazionalek kontrolatu.
• Diru asko inbertitu: lurra erosi, landu, garraiatu eta kontserbatu
• Monolaborantza
• Langile ugari, gutxi kobratzen
• Produktibitate handia, ahal duten bitarteko tekniko guztiak erabiltzen dituzte.

Nekazaritza tradizionala:

• Nekazari familientzat da: iraupeneko nekazaritza
• Polilaborantza: urte osorako produktu desberdinak
• Teknika eta lanabes oinarrikoak: produktibitate txikia
• Faktore fisikoak: tenperatura, prezipitazioak, etab.

11. Lehen sektoreko beste jarduera batzuk:

1. Abeltzaintza:

Estentsiboa:

• Ustiategi handietan eta bazaleku naturaletan
• Ez da asko inbertitzen: produktibitate txikia da.
• Behi eta ardi nagusi.

Intentsiboa:

• Ustiategi espezializatuak
• Diru asko inbertitu: Produktibitate handia
• Ukuiluko abeltzaintza: Animaliak ukuiluetan hazten dituzte

2. Arrantza motak:

• Itsasertzeko arrantza, Baxurako arrantza eta Alturako arrantza

12. Lehen sektorea Espainian eta EAEn:

1. Lehen sektorean lan egiten duten ehunekoa:

Espainia: han lan egiten duten pertsonak %0,5-a da, baina %2,2-a hazten da urtero

EAE: 1. sektorean aritzen diren pertsona guztien %5,27-a da.

2. Zein autonomian egiten duten jende ± (%):

Gehienen Extremaduran da, gutxien Madrilen

3. 169. orrialdea (Kanariak):

Nekazaritza atzera egin du. Labore ureztatuak eta berotegietakoak nagusitzen ari dira. Produktu nagusiak: banana, tomatea, mahatsa, fruitu subtropikalak, patatak eta barazkiak. Klima subtropikalean daudenez, ezin dira zenbait landare mota landatu; hala nola laranjak, marrubiak etab.

4. Abeltzaintza eta produktu mota nagusiak:

Espainian: Gehien landutako animaliak dira: txerriak (%30), behiak (%18), ardiak (%14), eta hegaztiak (%8)

EAE: Gehien landutako animaliak dira: ardiak (354.445), behiak (168.124), txerriak (31.991) eta ahuntzak (17.216)

5. Non egiten du arrantza espainiak:

NAFC zonaz, erdi-ekialdeko Atlantikoa, ipar-mendebaldeko Atlantikoa, hego-mendebaldeko Atlantikoa, hego-ekialdeko Atlantikoa eta mendebaldeko Indiako Ozeanoa.

6. Arrantza kuotak, zenbatekoak (Espainian):

Espeziea	Zona	Kuota (tonatan)
Txitxarro Legatza Txitxarro Legatza Legatza	Ipar Atlantikoa Kantauri eta Cadizko golkoa Hego Galizia eta Cadizko golkoa Ipar Atlantikoa Bizkaiko Golkoa	16.631 4.510 31.064 8.926 6.214
Bakailutxoa Bakailutxoa Atun zuria Berdela Zigala Zigala	1x14 zona Kantauri eta Cadizko golkoa Atlantikoa Kantauri Ipar Kantauri Arrantza eremu nazionala	22.714 25.686 16.961 22.256 119 104

13. Lehengaiak, energia eta ura

5. Petrolioa eta gas naturala:

Lehengai mineralak, itsas hondoan lurperaturiko itsas organismoen deskonposiziotik sortuta, berriztaezinak, agortuko dira, poltsen %40 erauzteko aukera ematen dute.

8. Iturri konbentzionalak:

Energia termikoa:

Zura, ikatza, fuel-olioak etab. erretzean sortzen den sua ura berotzen du, ur lurruna dinamo batera joaten da eta elektrizitatea bihurtzen da

Energia nuklearra:

Uranioak ura berotzen du, ur lurruna dinamo batera joaten da eta elektrizitatea bihurtzen da

Energia hidroelektrikoa:

Uraren indarra erabiltzen da. Presen behealdean ura turbina bat mugitzen du eta elektrizitatea sortzen da

10. Ordezko energiak:

Biomasa: hondakin biologikoak erretzean ura berotzen dute ...

Haize-energia: Haizeak errota bat mugitzen du, dinamo batera konektatuak

Eguzki-energia:

• Termikoa: ispilu batzuk eguzki izpiak bideratzen dituzte ur tanke batera, ura b...
• Fotovoltaikoa: eguzki izpiak energia elektrikoa bihurtzen dute

Energia geotermikoa: geiserrak erabiltzen dira dinamo bat mugitzeko

Marea-energia: Olatuen eta mareen mugimendua erabiltzen da

14. Natura baliabideak EB, Espainian eta EAEn

2. Energia-iturriak Ebn

Ikatz erreserba handiak, Ipar itsasoan petroleo eta gas naturala asko, Norvegia, Erresuma Batua, Danimarka eta Herbehereak hartu. Iturri konbentzionalak erabili. EBko helburu bat ordezko energiak erabiltzea da.

4. Energia iturriak Espainian

Herrialde defizitarioa energia iturrietan (ezin du Espainia osoa asetu); petrolioa da gehien erabiltzen den energia, atzerriko herrialdeen mempe; ondoren ikatza, mineraletatik, ikatza da garrantzia duen bakarra.

7. Energia iturriak EAEn

Petrolio asko inportatzen du. Kontsumitzen den elektrizitate gehiena EAEn ekoizten da. Gas natural guztia inportatu behar da. Energia berriztagarrietan oinarritzen da:

·        Zentral hidroelektrikoak

·        Biomasa

·        Parke eoliko asko